Free Space in flats uit de jaren zestig

Het waren drie van die typisch modernistische kolossen – hoge jaren zestigflats aan de rand van de stad en op het randje van verval. Dat moet wel uitdraaien op sloop en nieuwbouw. Niet als je de opdracht gunt aan Lacaton & Vassal. Grand Parc Bordeaux als inspirerend voorbeeld voor moeilijke flats.

Wintertuin in getransformeerd appartement Grand Parc Bordeaux (Foto: L&V Architects)

Veel meer (buiten)ruimte voor elke bewoner, meer licht, betere faciliteiten, een huur die niet stijgt en wel een lagere energierekening, geen gedwongen verhuizing tijdens of na de bouw en geen overschrijding van de renovatiekosten en -termijn. Het klinkt te mooi om waar te zijn, maar Grand Parc Bordeaux heeft het allemaal. 

Een op alle fronten inspirerend voorbeeld,  vooral  voor de wijken die meedoen aan de prijsvraag Panorama Lokaal, dit najaar uitgeschreven door rijksbouwmeester Floris Alkemade. Binnenkort maakt het prijsvraagteam bekend welke wijken, gebouwd aan de stadsranden van (middel)grote steden in de jaren 60, 70 en 80, meedoen aan de prijsvraag Panorama Lokaal, naast de twee al geselecteerde: Schalkwijk in Haarlem en Tilburg-Noord.

Tegen staande praktijk
Architectenbureau Lacaton & Vassal wonnen met het project in Bordeaux de Europese Mies van der Roheprijs 2019, voor eigentijdse architectuur. In juli van dit jaar hield Valles de jaarlijkse architectuurlezing voor de Royal Academy in Londen. Hij ging uitgebreid in op de transformatie van dit jaren ‘60 grand ensemble, housing estate, of in gewoon Nederlands sociale nieuwbouwflats.

De architecten keren zich in veel opzichten tegen de staande praktijk. Waarom zou een art gallery of een museum een hogere status hebben dan sociale woningbouw? Waarom zou je daar duurdere materialen voor gebruiken?
Zij hanteren een stel vaste principes, die nauw met elkaar samenhangen.
Duurzaamheid is spaarzaamheid. Dat betekent: Nooit slopen. ‘Wij gaan altijd uit van het bestaande,’ zegt Vassal. Daar bouwen zij aan, op, naast en over.
Dubbel bouwen, noemt Vassal het in deze lezing. Twee keer zo veel ruimte voor hetzelfde geld.
Het kan wegens hun andere principe: bouw simpel. Vassal somt op: kolommen, balken en vloeren. Geen muren. Maar vergis je niet: simpel is niet zuinig. 

Vrijheid
Het allermooist is hun radicale inzet voor meer vrijheid. Terwijl in veel landen de mensen die aangewezen zijn op sociale huur het moeten doen met zo min mogelijk - niet te veel meters, geen of kleine balkons - zijn deze architecten genereus.  
Vrijheid, zegt Vassal, kost bijna niets en maakt alles gemakkelijker. Ten onrechte is er in de programma’s van eisen geen functie die vrijheid heet, of Free Space. Dat zijn de ruimtes zonder programma, vaak de terrassen op het dak, de balkons, de wintertuinen, toegevoegd aan de traditionele ruimte zodat bewoners zich vrij kunnen bewegen.
‘Woningen moeten vrijheid van gebruik bieden, mogelijkheden voor ontwikkeling/groei en toe-eigening. 

In schrille tegenstelling tot de heersende plattegronden van projectontwikkelaars. Zij leveren huurappartementen op die meer weg hebben van hotelkamers – je kunt er goed slapen, maar leven? Ja, dat is een andere kwestie.

Wintertuinen
Grand Parc Bordeaux is een complex van drie enorme galerijflats, 15 etages hoog, 500 meter lang. Van buiten eenvormig, maar van binnen rijk aan variatie – elke bewoner richt zijn flat anders in. Het is vanuit die binnenkant dat de transformatie is gedacht. Lacaton & Vassal plaatsten vier meter diepe geprefabriceerde terrassen voor de woningen. Woningbrede wintertuinen ontstonden door de terrassen af te sluiten met nieuwe glazen gevels en de ramen in de voormalige buitengevel te veranderen in schuifpuien.
Het leverde de bewoners meer ruimte op en een lagere energierekening.
De bewoners kregen zij mee door veel te praten. ‘Wij gaan kijken, luisteren, praten en dan in het kantoor praten wij verder. Wij houden niet zo van tekenen, of modellen maken.’
In Bordeaux vertrouwden de bewoners de plannen eerst niet, maar nadat zij in Parijs een soortgelijk project (Tour Bois le Prête in het 17e arr.) hadden bezocht, veranderde alles. 

Lacaton & Vassal geloven in precisie architectuur en precisie urbanisme. De steden groeien van binnenuit, niet langs masterplannen maar vanuit het interieur. ‘We moeten stedelijke planning starten vanuit het detail, niet vanuit de overview. Zeker in de suburbs is er veel ruimte tussen de gebouwen. Die ruimte moet je verdichten en beperken, tegelijkertijd geef je in de woningen meer ruimte aan de mensen’.

https://www.dezeen.com/2019/07/15/lacaton-vassal-architects-royal-academy-architecture-lecture-video/
https://panoramalokaal.nl
https://www.lacatonvassal.com

Marijke Bovens | oktober | 2019|
Aanmelden voor de nieuwsbrief Federatie Ruimtelijke Kwaliteit kan via:http://www.ruimtelijkekwaliteit.nl/aanmelden-nieuwsbrief